Zeugma Antik Kenti, MÖ 300'de Büyük İskender tarafından ''Selevkia
Euphrates'' adıyla kuruldu. Romalı Komutan Pompeius MÖ 64'de kendine
yaptığı yardımlar karşılığında kenti 1. Antiachos'a verdi.Kommagene Krallığı'nın 4 büyük şehrinden biri olan kent, MÖ 31'den itibaren tamamıyla Roma İmparatorluğuna bağlandı ve ''köprü'', ''geçit'' anlamına gelen ''Zeugma'' adını aldı.
Roma döneminde büyük bir zenginlik ve ihtişam yaşayan Zeugma, MS 256'da Sasani Kralı 1. Şapur tarafından ele geçirilerek yakılıp yıkıldı.
(http://www.muze.gov.tr/tr/muzeler/zeugma-mozaik-muzesi Erişim:15.06.2016)
ZEUGMA VE KRAL I. ANTİOKHOS YAZITI
Zeugma antik kentinde,
Hellenistik Agora’nın kuzeyinde 2000 yılında yapılan kurtarma kazılarındaön
yüzünde Kral I. Antiokhos Theos ile tanrı Apollon-Mithras-Helios’un el sıkışma
(deksiosis) sahnesinde yer aldığı bazalttan bir stel ortaya çıkarılmıştır. 2000
yılında baraj gölü sularının çekilmesiyle aynı kutsal alana ait bir diğer stel
bulunmuştur. Bu stel üzerinde ise Kommagane kralı I. Antiokhos, Herakles ile el
sıkışır pozisyonda gösterilmiştir. Her iki stelin arkasında yer alan nomos
(kanun) yazıtları, Antiokhos’un yönettiği topraklar üzerinde Yunanlı ve Persli
tanrıları birleştirme politikaları için yazılmıştır. Yazıtlar kutsal alanlarda
uyulması gereken kuralları anlatan bir kanun metni niteliği taşımaktadır.
Kral I. Antiokhos ile tanrı
Herakles’in tokalaşmasının betimlendiği stelin arkasında kazınan yazıtta,
Antiokhos şöyle seslenmektedir.
“…ve inanıyorum ki onlar tanrılara ait olduğu onuru bahşederek güzeli
örnek alacaklar ve aynı şekilde benim için olması gerektiği gibi tanımlamalar
ve süslü sözcükleri onların çiçekler açan yıllarının bilgeliğinde dile
getirecekler. Böyle davrananlar için hem Pers Makedonya ülkelerinin pederşahi
tanrılarına, hem de anavatan Kommagene’nin tanrılarına onlara saygılı
davranışlarından ötürü bağışlayıcı olmalarından ötürü dua ediyorum. Ve her kim
ki bu egemenliği gelecekte uzun zamanlar için elinde bulunduracaksa; o bu
yasayı ve bizim saygılı davranışımızı sürdürerek tüm tanrı ve tanrıçaların
bağışlayıcılığına, benim yakarışlarım sayesinde mazhar olacaktır. Tanrısal
buyruklarla bu yazıtı benim dindarlığımın bir dışa vurumu olarak kutsal
harflerle, kısık sesle tanrıların yüce anlam taşıyan buyruklarını
vatandaşlarıma ve bu yazıtı okuyan yabancılara ilan ediyorum. Aynı şekilde
insan doğasından nasibini almış olan ve sadece kabile ya da aşiret adlarıyla
birbirlerinden ayrılan krallara, hükümdarlara, yabancılara ve kölelere bu taş;
kısık sesle Zeus Oromasdes’in himayesiyle ve diğer tanrıların arzularıyla
şunları iletmektedir.
Eğer biri, bu yasanın içeriği bağlamında, kör bir cehaletle, dinsiz bir
şekilde kutsal olanları dikkate almayarak kutsanmış toprağa yanlış yola
yönlenmiş ayağını basarsa, en kısa zamanda tanrıların ve kutsanmış tanrıların
atalarının ortak evinden dönüp dini nitelikler taşımayan tanrısız bir yere
kaçmalı orada kötülüklerden arındıran korku ile istem dışı işlenen günah
lekesinden arınmalıdır. Eğer dinsizliğin etkisiyle gizlice ya da güç kullanarak
tanrıların ülkesine girmeye yeltenirse, herhangi bir mutlu sona ulaşamayacak,
çünkü burayı gözeten büyük bekçi tanrısal himayesini esirgemeyecektir.”
Dionysos Mozaiği
M.S. 2.-3. Yüzyıl | Okeanos Villası
Okeanos Villasına ait bir odanın
taban mozaiğidir. Dionysos Büstü ve “Dionysos’un Ariadne ile Buluşması” olarak
adlandırılan mozaik, kazılar sırasında Zeugma antik kentinden çıkarılan ilk
eserlerden biridir. Mozaik, üç ayrı panodan oluşmaktadır. Kısmen tahribata
uğramış bu eserin sol tarafında Tanrı Dionysos’un büstü yer almaktadır. Dionysos’un
etrafında yer alaln siyah ve beyaz üçgenler ile sanal bir perspektif
yaratılarak bakışlar figüre odaklanmıştır.
Mozaik panonun ortasında yer alan
ve “Dionysos’un Ariadne ile Buluşması” olarak adlandırılan sahnede kahraman
Teseus tarafından Naksos adaına terk edilen Minos kralı’nın kızı Aridne’nin
Dionysos tarafından bulunarak onunla evlenmesi tasvir edilmiştir. Panoda bir
ağaç altında Dionysos, Ariadne, Dionysos öğretisinde yer alaln Silen ile Çoban
tanrısı Pan yer almaktadır.
En sağda yer alaln panoda ise
çeşitli hayvan ve bitkilerden oluşan betimlemeler yer almaktadır. Bu üç farklı
konuyu dalga ve örgü motiflerinin yer aldığı bir bordür birleştirir. Panoların
büyük bölümü tahrip olmuştur.
Okeanos ve Tethys Mozaiği
M.S. 2.-3. Yüzyıl | Okeanos Villası
Okeanos ve Tethys
Mozaiği Okeanos Villası'nın sığ havuzunun tatban mozaiğidir. Erken Roma
imparatorluk Dönemine ait olan bu mozaikte, hayatın kaynağı olan ırmak, tanrısı
Okeanos ile eşi Tethys konu edilir. Geometrik üçlü örgü bordür ile
çerçevelenmiş mozaikte ortada Okeanos ve eşi Tethys yer alır. Çevrelerinde ise
denizin verimliliğine işaret eden çeşitli balık türleri ve yunuslara binmiş
Eroslar görülür. Okeanos'un en sık tasvir edilen atribüleri, yani simgeleri yılan
ve balıklardır.
Mozaikte Okeanos,
başında yengeç kıskaçlarıyla görülür. Bu kıskaçlar, onun en beligin
özelliklerinden
biridir. Karısı Tethys.
Okeanos'un hemen yanında ve alnında kanatlarla temsil edilmiştir. Ortalarında, mitolojik
bir deniz yaratığı olan yılan gövdeli, Ketos adı verilen ejder görülür. Bu iki
ana figürün dışında mozaiğin sağ üst kısmında, bir kayanın üzerine oturmuş
balık avlayan ve çobanların koruyucu tanrısı Pan olabileceği düşünülen genç bir
erkek figüryer alır. Kenar figürleri olan Eroslar ve Pan'ın dışa dönük olarak
resm edilmesi, havuzun çevresinde dolaşılacak şekilde olduğunu gösterir.
Mitolojide Okeanos'un okyanus olmayıp dünyayı saran ırmak olarak ifade edilmesi: güneşin sıcaklığıyla buharlaşarak yağmur olup doğaya hayat veren suyun doğa tarafından kullanıldıktan sonra ırmaklar kanalı ile tekrar denize kavuşması anlatılmaktadır. Bu döngü ile su, ne olduğunun ve ne işe yaradığının farkına varmaktadır.Bu olay mozaik panoda Okeonos'un Tethys ile birleşerek çeşitlenmesi ve doğurganlaşması olarak gösterilmiştir.
Akratos ve Euprosyne Mozaiği
M.S. 2.-3. Yüzyıl | Menad Villası
Akratos ve Euprosyne Mozaiği “Menad”
Villası’nın bir odasına ait taban mozaiğidir. Gaziantep Müzesi'nin 1998 yılında
yaptığı kurtarma kazısında çingene kızı olarak tanımlanan mozaiğin yan odasından
çıkarılan bir mozaiktir.
Mozaik de adı “yönetici”-“aktarıcı”
anlamlarına gelen Akratos ile “neşe ve sevinç veren” anlamına gelen Su perisi Euprosyne
görülmektedir. Kompozisyonda Akratos’un ilahi kaynaktan alınan altın krater
içindeki kutsal şarabı, bereket boynuzu ile Euprosyne’ye sunması tasvir
edilmektedir. Sağ tarafta Euprosyne, bir ağacın altında uzanır vaziyetler
resmedilmiştir. İçkinin verdiği rahatlık her iki figürün duruşlarında ve yüz ifadelerine
sezilir. Kompozisyonu sol tarafında yer alan çan kraterin, figürlerine oranla
büyük ve onların üzerine resmetmesi önem noktasını bu kutlamaya ve şaraba
çekmekle birlikte kutsallığına da çağırışım yapmaktadır.
